Un equipo de investigadores do departamento de Organización de Empresas II da Universidade de Granada ( UGR) comparou nun estudo publicado o pasado mes de xuño, as previsións dos distintos Ministerios e Consellerías autonómicas para a volta ás clases de setembro cos requirimentos técnicos dos modelos de escenarios, e advirten sobre os graves problemas de planificación que se están cometendo, “xa que ata o momento trátase maioritariamente de declaracións ben intencionadas, pero carentes do necesario detalle para converterse nunha planificación útil”.

Segundo estes expertos, o problema principal é que as previsións públicas centráronse en anunciar o ideal da volta as clases presenciais, pero non consideran recursos suficientes para garantir o seu mantemento, nin contan con plans detallados para o seu desenvolvemento nin para situacións alternativas de non presencialidad que poden ser necesarias en calquera caso.

Os profesores da Universidade de Granada analizaron, como ilustración, o número de relacións sen máscaras e sen distanciamento previsto para os colectivos de educación Infantil e dos catro primeiros cursos de Primaria. A ministra de Educación, Isabel Celaá, indicou que estas clases deberían tratarse como «grupos a modo de familia ou conviventes» e que «nesa burbulla ou set ou módulo poden moverse con tranquilidade, sen necesidade de gardar a distancias de 1,5 metros”.

“Con todo, é importante lembrar que as denominadas “burbullas” só garantirían a tranquilidade se estivesen pechadas, pero cada un dos nenos e nenas deses niveis educativos e o seu docente tamén conviven cos membros das súas propias familias”, advirte Alberto Aragón, catedrático de Organización de Empresas, director do Máster en Economía e Organización de Empresas da UGR e coordinador desta análise.

Asumindo familias formadas cunha media de dous adultos e 1,5 menores (dous fillos na metade das familias e un fillo na outra metade, reflectindo a media española), atopariámonos con que cada un dos 20 escolares nesas clases tería unha exposición a un grupo de 74 persoas no seu primeiro día de clase.

“Se ademais os menores desas familias tamén estivesen nunha clase distinta de Infantil ou Primaria, agregaríanse esas relacións ao conxunto alcanzando 808 persoas implicadas xa o segundo día de clase, considerando exclusivamente as relacións sen distanciamento nin máscara da clase propia e as das clases de irmáns e irmás – explica Aragón-. Se o número de escolares na clase sobe a 25, como moitas autonomías anunciaron xa para que coincida co cociente habitual, o número de persoas implicadas subiría ata 91 persoas só cos da mesma clase e 1.228 persoas contando as clases de irmáns”.

Os expertos da UGR consideran que calquera planificación nunha situación de incerteza como a actual debe considerar múltiples posibles escenarios e en cada un deles deben definirse os recursos dos que se vai a dispoñer, as accións concretas a desenvolver e as situacións e momentos que levarían á súa posta en marcha. Aragón engade que “un plan bo, bonito e barato non adoita resultar posible, pero se ademais é ambiguo ou pouco realista, carece completamente de utilidade”.

Os expertos da Universidade de Granada contrastan o interese en destacala volta ás aulas en setembro cos escasos investimentos para tratar de manter esa situación. Así, chaman a atención sobre a renuncia das administracións á redución do número de estudantes en clase, a falta de concreción sobre a contratación de novos docentes, ou os moi limitados investimentos previstos para a ampliación de espazos docentes e o desenvolvemento de actividades alternativas e complementarias.

“É importante recoñecer que a organización da volta ao cole ten características que a fan especialmente complicada, pero iso precisamente debe levar a plans máis rigorosos”, advirte o catedrático da UGR. No caso de colexios e institutos, Aragón considera especialmente pouco eficaz o poñer o foco sobre os plans de cada colexio e instituto sen que estes recibisen nin os recursos nin o marco de referencia detallado para a súa adaptación.

O equipo de investigadores da Universidade de Granada insiste na importancia de aplicar rigor técnico aos procesos de planificación e, seguindo unha das súas liñas de traballo habituais, subliña o potencial que a dixitalización pode achegar, “un potencial que debemos aproveitar”.

A dificultade de manter a presencialidade todo o ano

Os investigadores advirten de que “un sistema aberto de burbullas de conviventes como o que propuxo – (e agora acordou) – o Goberno e as comunidades autónomas só pode ter unha eficacia limitada para controlar o risco de contaxios, pero é especialmente pouco eficaz cando o número de escolares no seu núcleo é tan alto”.

Un contaxio nunha persoa dese colectivo conleva un risco automático para todo o grupo, polo que cabe esperar que calquera situación de alerta implique o peche do grupo ou mesmo de todo o colexio se compartiron espazos ou docentes comúns. Os investigadores da Universidade de Granada estudaron o os plans de volta ao cole xa en marcha en distintos países (Dinamarca e Israel fundamentalmente) para comprobar a importancia crave destes factores e a limitada coincidencia da previsión española cos plans máis exitosos.

Os expertos da Universidade de Granada sinalaban o insistir na volta ao cole presencial sen investimentos complementarios parece máis encamiñado a tranquilizar ás familias durante o verán que a establecer un plan sólido para todo o curso.

O profesor Eulogio Cordón, director do departamento de Organización de Empresas II da UGR, prognostica que “sen vacina, a maioría das clases probablemente acaben volvendo a un escenario remoto ao longo do próximo outono cando conflúan os efectos da COVID19 e a gripe estacional. Por iso, é moi importante que todos os axentes estean preparados para esa posibilidade”.

As comunidades autónomas han descartado maioritariamente exporse sequera uns escenarios mixtos, incluíndo presencialidad e remoto, e tampouco parecen estar a facer avances substanciais en melloras sobre un ensino a distancia. Con todo, co limitado investimento dispoñible, quizais esas opcións puidesen facilitar máis estabilidade no curso.

Os expertos da UGR subliñan que debería preguntarselle ás familias a súa dispoñibilidade para cada sistema co obxectivo de tentar acoller mellor aos estudantes cuxas familias necesitasen de presencialidade e proporcionar unha opción mixta ou remota a aquelas familias que o desexasen, no caso de que os centros educativos observasen garantías para o seu desenvolvemento adecuado. A falta de planificación conxunta con familias e docentes é tamén unha limitación dos protocolos existentes ata o momento. Esa falta de diálogo puido ser comprensible para a resposta inmediata do curso pasado, pero resulta sorprendente cando se planifica para o curso seguinte e necesítase alterar substancialmente as condicións laborais, pedagóxicas e sociais do proceso educativo.

Ter un plan por se hai que pechar

Os expertos da Universidade de Granada resaltan especialmente que, aínda que arrincar presencialmente en setembro é sen dúbida a opción máis desexable, a complexidade da enfermidade e o limitado investimento complementario dispoñible fai imprescindible ter tamén plans sólidos para posibles escenarios de peche.

O profesor Aragón sinala que “unha planificación por escenarios debe considerar posibles riscos e secuencias de accións que comezan moito antes de que un risco razoable materialícese”. Desde ese punto de vista, necesitaríase ter unha dotación de recursos e formación tanto para docentes como para familias e estudantes. Así mesmo, é tamén imprescindible contar con protocolos claros e recomendacións homoxéneas sobre como debería facerse a transformación dunha clase presencial a unha clase remota.

Todos os especialistas en educación recomendan que colexios e institutos deberían ofrecer un horario para clases online que parcialmente replique o das clases presenciais e combine diariamente sesións sincrónicas dos docentes (mesmo breves) con tarefas e sesións asincrónicas. Pola contra, moitas familias atopáronse no curso pasado cun modelo de “envío de tarefas para toda a semana” e coa heteroxeneidade relacionada coa formulación propia de cada docente implicado. Todo iso parece moi pouco adecuado para manter as rutinas infantís e as posibilidades da familia para colaborar.

“Podería ser útil incluso o contar con “colexios de garda” que ofrecesen apoio para ofrecer ensino remoto ou presencial cando o centro orixinal ou a familia necesíteo”, sinalan os expertos da UGR que, con todo, advirten que a decisión de poñer a responsabilidade nos plans de cada colexio sen unha base común que os sustente podería acabar conducindo a problemas moi similares aos do curso pasado.