A decisión de bautizar o principal complexo hospitalario de Vigo co nome de Álvaro Cunqueiro foi, sen dúbida, un recoñecemento á altura dunha das máis brillantes plumas da literatura galega. Cunqueiro, mestre do fantástico, do humor sutil e da lingua galega recobrada, merece todo o noso respecto e un lugar destacado no noso panteón cultural. Pero, ¿é o seu nome o máis idóneo para un templo da medicina?
Xa que logo, non. E non por desmerecer a Cunqueiro, senón por entender que unha institución sanitaria desta envergadura debería levar o nome de quen dedicou a súa vida á saúde, ao coidado dos máis desfavorecidos, ao avance da medicina ou á defensa do dereito á saúde pública. Aquí reside a nosa paradoxa e a nosa queixa.
Mentres Cunqueiro, figura universal mais allea ao ámbito sanitario, preside as portas do hospital, figuras esenciais da nosa historia médica e social caen no esquecemento.É o caso flagrante do doutor Eugenio Árbones García, deputado por Pontevedra, médico de profunda vocación socialista e, sobre todo, o “médico dos pobres” de Vigo.
Como ben recordaba a miña avoa Flora, e como testemuñan numerosas fontes históricas, o doutor Árbones non se limitaba a exercer a medicina. Exercía a solidariedade. Atendía de balde ás obreiras das conserveiras, esas mulleres que sostiveran co seu esforzo a industria da cidade. Comprendía que a saúde era un dereito, non un privilegio reservado a quen podía pagalo. O seu compromiso era coas persoas, coa xustiza social, co benestar do conxunto da cidadanía viguesa que tanto o quería.
E cal foi o seu “pecado”? Ter ideas progresistas, ser un ferviente simpatizante da Fronte Popular e, sobre todo, ser amado polo pobo. Este foi o crime que que “cometeu” para ser fusilado en Vigo no 36. O seu perfil, o seu compromiso coa sanidade pública e coa xustiza social, é o arquetipo do que debería ser homenaxeado nun hospital.
A elección do nome “Álvaro Cunqueiro”, malia a súa lexitimidade cultural, reflicte unha doenza crónica da nosa clase política: a miopía histórica e a comodidade do nome coñecido. Opta-se polo prestixio literario indiscutible (e non contestado), pero esquécense traxectorias heroicas e relevantes no propio campo da institución que se bautiza. É máis fácil e menos “problemático” erguer unha figura cultural universal que rescatar do esquecemento a un home como Árbones, cuxa memoria leva implícita o recordo dunha loita pola dignidade e unha ideoloxía política concreta, aínda que esta fose a da defensa dos máis débiles.
Faltanos, en efecto, recuperar a memoria histórica. Unha memoria completa, que non soamente recorde os triunfos culturais, senón tamén os esforzos sociais, os compromisos éticos e as figuras que, como o doutor Árbones, puxeron o seu coñecemento ao servizo dos máis necesitados. Unha memoria que non teña medo dos nomes que foron soterrados pola barbarie ou polo simple esquecemento programado.
Quizais algún día, cando a xustiza prevaleza, o hospital de Vigo, ou outro centro sanitario significativo, lembrese de honrar ao doutor Eugenio Árbones. Sería un acto de recoñecemento á súa entrega, unha reivindicación da medicina social e, sobre todo, unha vitoria da memoria verdadeira sobre o esquecemento cómodo. Mentres tanto, o nome de Cunqueiro seguirá sendo un magnífico epígrafe literario para un edificio que, no seu labor diario, faría as delicias do “médico dos pobres”: salvar vidas e coidar da xente. Só lles falta, a ese edificio e aos que deciden os seus nomes, un pouco máis de memoria.
