O nacemento do movemento obreiro galego contemporáneo está gravado na memoria colectiva da sociedade cunha data, o ano 1972, e dous lugares (aínda que non os únicos), Ferrol e Vigo; e nesa memoria tamén resoan nomes como Daniel, Amador, Suso, Waldino, Eulogio ou Rafael e, con algo menos de eco, os de mulleres como Margarita, Pilar, Luisa ou Isabel.

Este mes de setembro cúmprense 50 anos da folga histórica que paralizou a industria da cidade de Vigo, en plena ditadura franquista, e que tivo o seu preludio nas mobilizacións de marzo do 72 en Ferrol, nas que foron asasinados Daniel Niebla e Amador Rey a mans da policía franquista.

Co paso dos meses, a tensión foi en aumento e o despedimento a principios de setembro de varios traballadores da factoría de Citroën Hispania no marco dunhas protestas para reclamar unha xornada semanal de 44 horas, foi a faísca que acendeu un episodio transcendental para entender non só a mobilización obreira en Galicia, senón tamén a loita polas liberdades e a democracia.

O luns 11 de setembro de 1972, os traballadores concentrados ás portas de Citroën inician unha marcha cara a outras factorías da cidade, e a eles súmanse operarios de Reyman (unha fábrica de gomas no barrio de Coia), dos estaleiros Santo Domingo, Hijos de J. Barreras e Vulcano, e doutras empresas.

Nos días posteriores, decenas de miles de traballadores e traballadoras sumáronse ás protestas (os medios chegaron a cifrar nunhas 20.000 as persoas que pararan en diferentes sectores) e lograron manter o pulso durante dúas semanas, nas que se sucederon as detencións, o acoso das forzas policiais (con efectivos chegados de León e Valladolid), e con máis de 5.000 cartas de despedimento enviadas.

E, como foi posible, nun contexto como o de entón, manter ese pulso, durante tanto tempo?. A resposta para moitos de quen viviron eses acontecementos é clara: grazas ás redes de apoio e solidariedade tecidas por miles de persoas, a maioría anónimas e, especialmente, grazas ás mulleres.

“SEN ELAS, SERÍA IMPOSIBLE”

“A historia sempre silenciou o papel das mulleres, e coas folgas do 72 pasou o mesmo”, sinalou a secretaria xeral de CC.OO. en Galicia (a primeira muller que ocupa ese cargo), Amelia Pérez, que engadiu: “Pero sen elas, a folga de setembro, e outras, serían imposibles”.

“Fíxose o que se tiña que facer”, é a reflexión de varias das persoas que participaron activamente nas protestas, algunhas nun segundo plano.

Pilar Lago, por entón militante do PCE, sinalou que, á marxe da conciencia política que puidesen ter homes e mulleres máis ou menos vinculados a algunha organización, o que permitiu unha folga como a de hai 50 anos foi “unha inmensa, espontánea, solidariedade”.

Só así pode entenderse que ducias de familias puidesen saír adiante eses días, e nos meses posteriores, co pai ou nai (ou ambos os dous) detidos, despedidos ou agochados.

Tanto Pilar, como Matilde Refojos (que rexentou un posto de froita no Mercado de Teis, traballou nunha fábrica téxtil e nunha floraría), ou Mari Carmen Caride (cuxo futuro marido militaba no 72 no PCE e en Comisións Obreiras, e traballa en Factorías Vulcano) coinciden nos seus recordos.

As veciñas deixaban alimentos ás portas das casas onde sabían que había problemas; as pescadeiras, como a señora Maruja de Teis, regalaban o xénero a quen foran despedidos; outras quedaban cos fillos das que acudían a asembleas clandestinas; ou as mulleres que rexentaban bares, como a señora Ramona en Pousafoles, que sempre tiña comida preparada para quen levaba días sen cobrar.

“Había xente organizada, pero as redes de apoio xurdiron espontaneamente e, máis que coa conciencia política, tiñan que ver coa humanidade e a dignidade das persoas”, lembrou Matilde, que tamén rememorou “o medo” da xente e a presenza constante de axentes da Brigada Político Social “por todas partes”.

Luisa Cuevas, que entón tiña 17 anos e estaba no Instituto Santo Tomé (só para mozas), rememora esas semanas apuntando a visión dunha nova estudante, comprometida politicamente. No seu barrio, A Salgueira, tamén se respiraba a indignación pola represión aos obreiros, o medo e a expectación sobre o resultado dunha mobilización que puxo o xaque ao réxime. “Case toda a cidade estaba envorcada, moitos estudantes tamén. As tendas e comercios pecharon, a solidariedade foi total”, explicou.

“PAGOU A PENA, TODO ESTABA POR FACER”

Na primeira liña da organización clandestina estiveron tamén algunhas mulleres, como Margarita Rodríguez Montes (infiltrada de CC.OO. no Sindicato Vertical do Grupo de Empresas Álvarez) ou Pilar Pérez (extraballadora de Álvarez e da cooperativa COGALCO).

“Eu non pasaba medo porque non me cría importante, só facía un traballo para o partido e o sindicato, incluso o xuíz ante o que comparecín tras a miña detención no 72, díxome con desprezo que me fose a casa, que eu non era “dos que mandaban'”, lembrou Margarita, aínda que matizou que, con todo, esa folga “foi unha poutada” ao réxime.

O 26 de setembro, tras dúas semanas de mobilizacións, acordouse o regreso aos postos de traballo, aínda que non todos puideron volver, porque unhas 400 persoas foron despedidas (entre elas a propia Margarita). “Pero creo que foi un éxito. Non logramos o que pretendiamos, que era estender a folga a toda España, pero metémoslles moito medo”, apostilou, antes de proclamar: “Pagou a pena. Non me arrepinto de nada, porque todo estaba por facer”.

Pilar Pérez, pola súa banda, lembrou o especial sacrificio que fixeron as mulleres que estaban organizadas politicamente porque, a pesar de ter (con carácter xeral) o apoio dos seus ‘camaradas’, moita xente “colgábache rapidamente o cartel de puta, ao verte chegar de madrugada a casa, ou por non estar encerrada atendendo os fillos ou o marido”.

No seu caso, ademais, chegou á folga do 72 ‘bregada’ na loita, porque xa fora detida e encerrada en maio do 69 no cárcere da rúa Príncipe, onde coincidiu co seu marido, aínda que en salas separadas. Alí Pilar soubo que estaba embarazada da súa primeira filla e alí comunicoullo ao seu marido, a través dunha reixa e a berros: “Estou preñada!”.

UNHA MIRADA DESDE O PRESENTE CARA A QUEN “ROMPERON O MEDO”

Medio século despois do que ocorreu en Vigo, Amelia Pérez proclama con contundencia que esa folga “foi un triunfo” e insistiu en pór o valor o papel das mulleres que, “sabendo que non ían formar parte da historia oficial, nin saír nos libros”, tiñan claro que “o seu papel era imprescindible”.

O seu rol eses días, destacou, tiña “un dobre valor” porque a sociedade da época “reserváballes outro papel”. Así, non só estaban a dar un paso adiante “nun mundo de homes”, como era o da loita obreira clandestina, senón que, en moitos casos, “a súa contorna non as comprendeu” porque “se supuña que tiñan que estar en casa, coidando do fogar e os fillos”. “As novas xeracións debemos aprender delas valores como a xenerosidade e a prioridade do colectivo”, subliñou.

Na mesma liña, Montse Carrera, responsable comarcal de CC.OO. en Vigo, engadiu que, en xeral, a cidadanía viguesa “descoñece” a transcendencia deses feitos, e o valor dunhas mulleres que, en plena ditadura e nunha sociedade patriarcal tutelada de forma opresiva pola Igrexa, “romperon o medo”.