Non teñen noticias de cando poderán acudir ás súas casas e tampouco saben en que momento poderán volver á península para ver ás súas familias. Máis aínda espera Cesáreo Pérez, que aínda non coñece o seu terceiro bisneto, que naceu pouco antes de que se decretase o estado de alarma pola crise sanitaria da covid-19; e Arturo, Esther e un dos seus netos, que quedaron ‘atrapados’ na illa á que chegaran na última lancha que foi ata alí.

Tamén seguen alí Pepe de Miro, xubilado do mar que se dedicaba á captura de polbo e marisqueo de percebe e que vive na illa boa parte do ano; así como Emilio, Carmen, Josefa e Manolo, que aínda que non están de forma permanente en Ons, si acoden con moita frecuencia.

Son 82 familias as que viven dacabalo entre as Illas Ons e terra firme –Bueu é o concello ao que pertence– e que, como cada ano, tiñan a mirada posta no mes de maio, cando o calendario marca a continuación do transporte regular á illa. No entanto, co estado de alarma suspendéronse mesmo os traslados puntuais e, mentres en terra hai familias que non saben cando poderán acudir ás súas casas, unha ducia de persoas pasa o confinamento nun dos ‘paraísos’ do Parque Nacional das Illas Atlánticas.

“Alí non se pode vivir todo o ano se tes un traballo”, posto que só hai eventualmente transporte, afirma María Pérez, presidenta da asociación de veciños. Por iso, as familias que teñen alí a súa vivenda, e que aínda loitan por que se lles outorgue o título de propietarios (están en réxime de concesión, o que os mantivo litigando coa Xunta durante anos desde 2010), teñen que esperar a maio para poder acudir con regularidade ás súas casas. Para iso, comparten o mesmo “transporte que os turistas”.

O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) avalou nun fallo de 2013 que estas vivendas se mantivesen en réxime de concesión por parte da Xunta, ao considerar que é conforme a dereito o decreto 174/2010 que desenvolveu a lei de réxime de concesión de vivendas de 2001, que os habitantes de Ons levaron aos tribunais. “Estamos dispostos a seguir loitando”, afirmou a Europa Press María Pérez, que explicou que queda, como mínimo, a vía política para pór fin a esta reclamación.

Algúns ‘privilexiados’, como eles se consideran, poden permanecer na illa, con servizos de electricidade por franxas horarias, todo o ano ou boa parte do tempo. Así o fan Cesáreo Pérez e Pepe de Miro, que atenderon a chamada telefónica de Europa Press. Na conversación, explicaron que a ducia de persoas que está confinada na illa se atopa “ben”, aínda que hai unha parella que normalmente non vive alí todo o ano e se sente preocupada porque a muller ten que acudir “ao médico a facerse unhas probas” e non pode saír da illa.

PETICIÓN Á CONSELLERÍA DE MEDIO AMBIENTE

“Somos sobre 82 familias que nestes momentos non podemos acceder a Ons de ningunha maneira. Non temos transporte. Non nos dan ningún tipo de información de se van poder restablecer as viaxes, de que maneira e con que medidas de seguridade”, explicou, a Europa Press, María Pérez. Neste sentido, indicou que a asociación que preside decidiu volver comunicarse coa Consellería de Medio Ambiente para pedir un encontro co fin de que se lles explique o plan de acceso á illa para este ano.

María Pérez confía en que “a partir do 9 de maio”, cando finalice a próxima quincena do estado de alarma, se poñan en contacto con iso. Esta reclamación terá lugar despois de que o pasado ano “se limitou o acceso ás nosas vivendas”, lamentou a presidenta da asociación, quen explicou que só tiñan autorización os propietarios e fillos, o que supuña que, por exemplo, a súa nai, ela e o seu irmán podían acudir, pero non as súas parellas. “Metéronnos no mesmo cubo sen ter en conta que temos as nosas vidas e os nosos antepasados alí”, censurou.

Desde decembro do pasado ano, os veciños de Ons mantiveron dúas reunións coa consellería, a última o pasado 4 de marzo. “Estamos á espera, non se pon en contacto connosco e non sabemos que vai pasar”, manifestou María Pérez, quen lembrou que, como propietarios dunha vivenda, “non teñen ningún dereito de acceso, usan o mesmo transporte que calquera turista e carecen dun acceso de forma habitual”. “Ata o ano pasado, o mesmo prezo e o mesmo transporte igual que calquera turista”, remarcou.

Na illa, ademais de carecer de transporte regular –só acode a lancha que transporta os encargados do faro e do parque–, tampouco hai médico, nin sequera en época de verán, nin luz 24 horas. Isto impide que quen teñen alí unha vivenda e traballen ou teñan fillos “non poidan habitar todo o ano” as súas casas, que teñen obrigación de manter en condicións de bo estado. “Custeamos os pozos, a Xunta non nos dá ningún servizo, só a recollida de lixos e déixaa no peirao de Aldán (no termo municipal de Cangas)”, dixo María Pérez, que lembra que “os insulares se viron obrigados nos anos 70 e 80 a deixar de vivir alí porque non lles quedou máis remedio”, pero “sempre mantiveron en pé” as súas casas.

A illa foi expropiada polo estado franquista en 1941 á familia Riobó –que tratou de recuperala tras a morte do ditador, pero só logrou que se lle recoñecese unha indemnización–. Curiosamente, como recolle un artigo de carácter histórico publicado sobre a familia Riobó publicado o 31 de decembro de 2009 en ‘Faro de Vigo’, o médico Manuel Riobó –que comprou o arquipélago de Ons e Onza en 1919– “tivo a ocasión de aplicar os seus coñecementos na illa, moitos anos antes de que fose da súa propiedade”, cando en 1888 houbo “unha epidemia de febres tifoideas e prestou desinteresadamente os seus servizos”, o que lle serviu para achegarse á epidemioloxía, unha rama moi importante do seu traballo cando foi destinado a Filipinas.

“Nós pedimos que desafectasen as vivendas do resto do chan, pero non o fixeron. As casas construíronas os nosos antepasados, a Xunta chegou onte, pero metéronnos nun réxime de concesión (inicialmente de 99 anos e agora de 75, desde 2010)”, explicou a Europa Press María Pérez.

Á ESPERA DESDE A ILLA

Mentres en terra firme esperan decenas de familias para poder acceder ás súas vivendas, Cesáreo Pérez asegura que na illa “está todo ben”. Ninguén sufriu da covid-19: “todo ben aquí, algúns chegaron escapando da morte“, considera sobre os últimos que alcanzaron a illa antes de que se decretase o estado de alarma.

Cesáreo fora pasar uns días cos fillos e os bisnetos, pero ao terceiro aínda non o coñece, porque “non deixaban pasar” e o día 7 el xa se foi de volta a Ons, na última lancha que chegou. “Vino por teléfono”, manifestou.

Comida non lles falta e na lancha recibe os víveres que poida necesitar. “Alí non hai ninguén, coellos. Outra cousa non hai. Nin barco que te leve”, afirmou na conversación con Europa Press este insular que sementou “patacas, legumes” e que ten “galiñas”.

“Levámolo ben”, corrobora, pola súa banda, Pepe de Miro, xubilado que tamén ten animais na illa. “Eu xa paso máis tempo aquí que en terra”, asegura, aínda que ten á súa muller e fillos na península, unha delas en Santander e outra traballando nun supermercado nesta pandemia.

Con 61 anos, xubilado do mar –dedicábase á captura do polbo e percebe pero un problema de corazón adiantou a súa retirada–, dedica o tempo aos cultivos e aos seus animais, como ao seu cabalo, do que asegura con orgullo: “Só lle falta falar”.