O profesor da Universidade de Santiago de Compostela Camilo Fernández, que estudou as rogativas en cidades como Pontevedra, Ourense, Mondoñedo (Lugo) e a propia capital galega, sinala que en Galicia priman aquelas nas que a poboación clama polo cesamento das precipitacións, en consonancia co tempo habitualmente húmido na comunidade.

No culto católico, unha rogativa é unha oración pública feita para conseguir o remedio dunha grave necesidade. “Están moi ben tipificadas no ritual romano (…) Hainas de tipo preventivo e de súplica, entre as que estarían as que piden choiva, pero tamén para repeler as tempestades e fronte á peste”, explica este experto en historia moderna.

Esta información serve para reconstruír historicamente outros períodos. De feito, se distintos estamentos sociais como os gremios, as corporacións locais ou a Igrexa promovían e organizaban as rogativas era pola influencia directa que unha época de falta de choiva ou de sobreabundancia tiña (e aínda ten) sobre os cultivos.

O arcebispo de Sevilla xa mostrou a súa “preocupación crecente pola grave seca” e convidou a todos “a pedir ao Señor que conceda a auga que tanto se necesita“, expondo a celebración de misas con este obxectivo. Tamén en Galicia, o país do mil ríos, existen exemplos aínda vivos destas cerimonias, como o denominado ‘Clamor’ de Vilariño (Agolada) a Bermés (Lalín), na comarca do Deza, na provincia pontevedresa. Tamén na Igrexa do Camiño, en Crecente, está a Fonte da Virxe que algúns cren miragreira e relacionada con auga, curacións e boas colleitas.

Aínda que se remontan á Idade Media, as rogativas, rexistradas nas actas capitulares dos cabildos ou nas consistoriais dos concellos, son útiles para a reconstrución das fases climáticas máis ou menos chuviosas a partir do século XVII, segundo expón Camilo Fernández.

Nalgúns lugares como Pontevedra lograba imporse unha figura, a patroa, mentres que noutros como en Santiago convivían varias, entre elas a virxe do Portal. De 1675 a 1715 produciuse unha “importante” caída das temperaturas, con aumento de precipitacións, incluídas as de neve. O comercio do xeo deixou a súa pegada nas dependencias de debaixo do claustro da Catedral compostelá, sen ir máis lonxe.

Cara a finais de 1780, este historiador constata un “certo cansazo” e desafección, que se traduce nunha participación nas rogativas non “tan fluída e intensa” como con anterioridade. Por razóns de tipo financeiro, xa que supuñan un desembolso para os gremios, e tamén debido ao paso do absolutismo ao liberalismo, coa chegada de ideas anticlericais, sobre todo nas urbes, e “non tanto” no mundo rural.

CINCO NIVEIS

Os estudiosos neste campo elaboran índices hídricos ou termos e asócianos a niveis en razón da maior ou menor severidade destes fenómenos meteorolóxicos. Así, un nivel uno consiste “simplemente” en oracións dentro dunha igrexa.

O nivel dous implica xa unha complexidade litúrxica “máis elevada”, na que se introduce a exposición de imaxes de santos ou reliquias con misa e mesmo con procesións no interior da capela.

Segue avanzando a un terceiro chanzo no que as procesións xa son públicas, nas principais rúas da cidade, con participación das corporacións profesionais, o concello e as ordes relixiosas con conventos ou mosteiros.

O cuarto paso supón a inmersión de imaxes en ríos ou en fontes (de aí a expresión ‘se non chove, co santo ao pilón’). Como os danos en ocasións eran irreparables e até podía intervir a Inquisición se consideraba que había un delito de herexía, en 1619 ditouse unha prohibición canónica destas inmersións.

O quinto nivel, por último, eleva a cerimonia á categoría de peregrinación a un santuario, en romaría, para solicitar ou ben o cesamento da choiva ou ben da seca.